Zielona herbata

 

Dalekowschodni eliksir na wszystko

 

Zawarta w zielonej herbacie kofeina (teina) nie atakuje tak gwałtownie naszego organizmu jak kawa, jednak działa znacznie dłużej i nie podrażnia żołądka. Jest to więc idealny napój dla osób, od których wymaga się nieustannej jasności umysłu i aktywności.

            Herbata zielona w odróżnieniu od czarnej powstaje z liści nie poddanych fermentacji. Natychmiast po zerwaniu przeprowadzany jest proces suszenia. Dzięki temu zachowuje ona więcej cennych składników. Jest też delikatniejsza w smaku od czarnych herbat. Herbata zielona jest uważana za najstarszy napój przyrządzany przez człowieka, a za jej ojczyznę uważa się Chiny. Mimo, że dla Azjatów od pięciu tysięcy lat zielona herbata stanowi napój codzienny, w Europie pojawiła się dopiero na początku XVII wieku. Nie zagościła jednak tam zbyt długo, gdyż popadła w niełaskę za sprawą Anglików, którzy faworyzowali herbatę czarną. Obecnie, wraz ze wzrostem świadomości o zdrowym odżywianiu, zielona herbata w Europie ma coraz większe znaczenie, a jej spożycie w ciągu ostatnich lat wzrosło aż trzykrotnie.

Rodem z Chin

            Początkowo zielona herbata była stosowana jedynie jako środek leczniczy. Już w III wieku p.n.e. pewien chiński lekarz zalecał ją jako środek wzmagający koncentrację i bystrość. Nieprzerwanie do III wieku n.e. napój herbaciany traktowany był jako lek, sporządzany ze świeżych zielonych liści pochodzących z dziko rosnących krzewów herbacianych.

            Picie zielonej herbaty dla Chińczyków stało się swego rodzaju filozofią - drogą doprowadzającą do harmonii, spokoju ducha i prostoty. Coraz więcej osób zaczęło gustować w tym wspaniałym napoju, a dzikie krzewy herbaciane znikały w zastraszającym tempie. Zaczęto rozmnażać je i to spowodowało powstanie plantacji i tym samym słynnych na całym świecie pól herbacianych. Co chwilę powstały nowe plantacje na wzgórzach ciągnących się wzdłuż rzeki Jangcy. Z czasem rozwinął się system suszenia oraz przetwórstwa liści. W przeciągu zaledwie kilku wieków popularność herbaty bardzo wzrosła i doceniono jej właściwości do tego stopnia, że rozpowszechniła się na inne kraje. Buddyjscy Mnisi z Chin przywieźli herbatę oraz jej sadzonki do Japonii, gdzie wkrótce również powstały jej plantacje. Japońska kultura stworzyła swój własny, złożony i unikalny ceremoniał parzenia i picia herbaty, który jest rytuałem ze ściśle określonymi regułami.

            W okresie kiedy herbata przybyła do Europy za sprawą Holendrów, Portugalczyków i Anglików początkowo była napojem ludzi majętnych i sławnych, a jej parzenie było niebywałą nowością. Wkrótce jednak  stała się znanym i cenionym napojem na całym świecie. Przyczyniły się do tego powstające herbaciarnie i specjalistyczne salony z herbatą, gdzie można było prócz wypicia filiżanki herbaty kupić jedną z licznych jej gatunków oraz zaopatrzyć się akcesoria do jej parzenia. Niewiele ludzi wie, że do Polski herbata dotarła wcześniej niż do Anglii. Podobnie jak w wielu innych krajach była początkowo traktowana jako lek, między innymi pobudzający i poprawiający trawienie.

 

Camellia Sinensis

            Herbata zielona pochodzi z tego samego krzewu co czarna, różni się jedynie sposobem produkcji. Nie jest poddawana procesowi fermentacji, przez co zachowane zostają jej wartościowe składniki. Różni się również aromatem, a barwa naparu nie jest tak intensywna jak herbaty czarnej. Dlatego gatunkowa nazwa łacińska jednej i drugiej herbaty brzmi Camellia Sinensis. Wiadomo, że krzewy te rosną także w Japonii, Wietnamie i Indiach, pewne jest, że zielona herbata pochodzi właśnie z Chin. Krzew herbaciany posiada wiecznie zielone skórzaste listki, z których wytwarza się wiele gatunków herbat. Zdobią go również niewielkie białe pączki, małe, zdrewniałe owoce z nasionami oraz białe kwiaty z żółtym oczkiem. Najokazalsze krzewy herbaciane rosną w gorącym i wilgotnym klimacie, na terenach górzystych. Raz zasadzone krzewy odpowiednio pielęgnowane dają zbiory przez ponad dwadzieścia lat. W różnych rejonach świata zbiera się herbaciane listki kilkukrotnie w ciągu roku i na wiele sposobów. W Japonii i w Chinach zbiory odbywają się trzykrotnie lub czterokrotnie. Z kolei w południowych Indiach i na Cejlonie przez cały rok. Suche herbaty indonezyjskie uzyskuje się z liści, zebranych w najbardziej suchych miesiącach: lipcu, sierpniu i wrześniu.  Zielona herbata jest najmniej przetworzona i zawiera najwięcej przecieutleniaczy (antyoksydantów). Zielona herbata  czasami poddawana jest procesowi więdnięcia, rozgrzewania, parowania, prażenia, zwijania i suszenia, ale nigdy fermentowania. Istnieje bardzo wiele gatunków zielonej herbaty. Wyróżniają się wśród innych rodzajów herbat smakiem, dominujące doznania smakowe to - kwiatowy, korzenny, cierpki, świeży.

 

Zdrowy napój

            Herbata zawiera bardzo silne antyoksydanty zwane flawonoidami, które mogą wpływać  na zdrowie. Zaledwie 200 ml naparu (filiżanka) zawiera tyle samo, a nawet więcej flawonoidów, co porcja warzyw i owoców. Właściwości lecznicze zielonej herbaty wykorzystywane są w medycynie chińskiej i japońskiej już od wieków. Od tysięcy lat Chińczycy używają jej do leczenia ospałości, zaburzeń trawiennych, bólów głowy, kłopotów ze wzrokiem, zatruć alkoholowych i rozstrojów żołądka. Dowiedziono, że zawiera ona m.in. witaminy A, B, B2, C oraz wiele minerałów i mikroelementów. Naukowcy  potwierdzają, że składniki odkryte w zielonej herbacie umożliwiają skuteczną walkę z nękającymi nas dolegliwościami. Japońscy naukowcy twierdzą, że w zielonej herbacie tkwi tajemnica długiego życia. Zawarte w niej składniki (antyoksydanty) wpływają bowiem hamująco na procesy starzenia się organizmu. Herbatę powinni pić również wszyscy dbający o sylwetkę, palacze, piwosze i osoby nadużywające alkoholu – łagodzi skutki kaca, usprawnia pracę wątroby i neutralizuje nikotynę. Napój ten może być pomocny w zmniejszaniu ryzyka zachorowań na raka i zapobiegać zwężaniu się naczyń krwionośnych. Może chronić przed zawałem serca stymulując krążenie i obniżając poziom cholesterolu. Wzmacnia zęby i kości, zapobiega próchnicy i reguluje procesy trawienne.

        
Sztuka zaparzania

            Aby zakosztować w zielonej herbacie, najpierw należałoby poznać tajniki jej zaparzania. Na szklankę wody lub najlepiej na czajniczek do zaparzania przeznacza się 1 płaską łyżeczkę (około 3 g) zielonej herbaty, czyli 4 łyżeczki na 1 litr wody (11-13 gramów). Najlepsza jest źródlana lub filtrowana woda i powinna stygnąć po zagotowaniu około 5 minut (60-90 stopni Celsjusza). Chińczycy zwracają baczną uwagę na to, aby wraz z pierwszym parzeniem opłukać listki pod bieżącą wodą herbaty. Wodę po pierwszym zaparzeniu należy  niezwłocznie wylać do zlewu. Według Chińczyków ludzie którzy pijają świeżo zaparzona herbatę, przyswajają wraz z nią wszystkie "śmieci" z jej produkcji oraz toksyczne substancje jakie uwalniają się na początku parzenia. Chińczycy wypijają dopiero drugie zaparzenie zielonej herbaty o delikatnym słomkowym kolorze. Jeżeli chcemy by herbata działała na nas pobudzająco, zaparzamy ją przez 2-3 minuty, jeżeli odprężająco - nieco dłużej, a mianowicie 3-8 minut. Następnie napar odcedzamy, gdyż jeżeli tego nie zrobimy, będzie miał on gorzki smak. Herbaciane liście odstawiamy w chłodne miejsce. Możliwe jest ich kilkukrotne zaparzanie. Z każdym nastopnym zaparzeniem odnajdziemy inny smak herbaty. Przy pierwszym zaparzaniu otrzymujemy herbatę o dobrym aromacie, przy drugim uzyskujemy dobry smak, przy trzecim bardzo delikatny aromat i niedrażniący smak. W celu przygotowania bezkofeinowej herbaty zalej liście lub torebki gorącą wodą na 30 sekund – to uwolni większą część kofeiny. Odlej płyn, a następnie zalej herbatę świeżą wodą.

            Picie właściwie zaparzonej i podanej w odpowiedniej oprawie herbaty ma służyć nie tylko delektowaniu się smakiem i wonią, ale również pozwala osiągnąć wewnętrzny spokój i harmonię. Istnieje wiele akcesoriów do parzenia herbaty, a ich znaczenie jest związane z poszczególnymi tradycjami jej spożywania. Chińczycy najchętniej piją ją w kamionkowych czarkach, a Europejczycy w porcelanowych filiżankach.

Inne zastosowanie zielonej herbaty

            W Europie herbata zielona znana jest tylko jako napój, a prawie nie używana jako przyprawa kuchenna. Z kolei w Azji ma szerokie zastosowanie w gastronomii. Stosuje się suchą herbatę w zimnej i gorącej kuchni chińskiej. W Birmie je się świeże listki herbaty jako sałatę, a w Tybecie gotuje się z nich zupę. Z kolei w Chinach i Tajlandii rozpowszechniona jest kiszona herbata. Również Chińczycy i Birmańczycy przyprawiają potrawy herbatą w połączeniu z czosnkiem. Standaryzowany ekstrakt zielonej herbaty jako silny leczniczy antyoksydant oraz zioło wspomagające trawienie i przemianę materii, możemy spotkać również w wielu  suplementach żywieniowych. Coraz bardziej popularne staja się także kosmetyki zawierające białą herbatę. Zazwyczaj wiążą wolne rodniki i działają lekko wygładzająco i wybielająco.

 

dr inż. Radosław Kożuszek